پرسشنامه مقیاس ارزشیابی هوش حسی– حرکتی کودک
بخش نخست
-1 مقدمه
مقیاسهای شناخته شده ای که با عنوان تستهای نوزادان یا کودکان شیر خوار وجود دار ند ( و از نمونه
های بارز آنها مقیاس "گزل 1" در آمریکا و مقیاسی " برونه – لزین 2" در فرانسه است ، فقط امکان
ارزشیابی کلی تحول روانی – حرکتی کودکان ( بهرة تحول کلی ) و تکامل آنان را در چهار زمین?
تحول وضعی ، هماهنگی چشمی – حرکتی ، زبان وجامعه طلبی فراهم می سازند.
اما در این گونه مقیاسها جای تحلیل مکانیزمهای عقلی ، به معنای دقیق کلمه ، خالی است . با توجه به
این زاویه است که در اثر حاضر ، بر مبنای داده ها و یافته های آثار " پیاژه " ، مقیاسی که در آن
کمبود یاد شده رفع گردیده ، پی ریزی شده است .
نیاز به تنظیم دقیقتری از آزمونهایی که " پیاژه " برای وارسی فرضیه های خود دربارة نخستین مراحل
سازشهای حسی – حرکتی بر مبنای مشاهدة کودکان ، ابداع کرده ، در سالهای اخیر به شدت
محسوس بوده است. توجه عده زیادی ازمحققان بیش از پیش به بررس ی نخستین مراحل تحول
کودک جلب گردیده و در این راه بررسی نظریه های " پیاژه " مبنای محکمی برای مشاهدات تجربی
قابل وارسی ، قرار گرفته اند. مثلاًَ می دانیم که دردانشگاه " مونترال 3 " مطالعه ای که از چندین نظر با
اثری که در اینجا ارائه داده می شود مشابه است ، توسط "گوئن – دکاری 4 " به انجام رسیده ، در آ ن
مراحل کشف دوام پذیری تدریجی شئ مورد نظر قرارگرفته است و در یک مجموع? پژوهشی دربارة
زمین? عاطفی کودک جای دارد .
همچنین " از گیریس 5 " و " هانت 6 " سعی کرده اند مقیاسی برای خردسالان تهیه کنند که در آن
مشاهدات " پیاژه " دربارة پیگیری دیداری ودوام پذیری تدریجی شئ ، هماهنگی چشمی – حرکتی و
استفاده از ابزار ، تحول روان بنه ها در رابطه با اشیاء ساخته شدن شئ در فضا ، پیشرفت در زمین? تقلید و
1-Gesell
2- Brunel - Lezine
3- Montreal
4- Gouin - Decarie
5-UzGires
6- Hunt
گروه روان بنیان
3
ظهور مفهوم علیت مبنای کار قرار گرفته اند ." وودوارد 7 " و " استرن 8" توالی مراحل را در 247
کودک 2 تا 18 ماهه وارسی کرده اند . " اسکالونا 9" و " کرمن 10 " در چارچوب یک برنام? پژوهشی
دربارة کنشهای حسی – حرکتی و کنشهای عمومی " من "، اثری زیر عنوان " اعتبار فرضیه های پیاژه
دربارة تحول هوشی حسی – حرکتی " ارائه داده اند . هم? این اقدامات گوناگون برپای? مطالع? نظریه
هایی است که توسط "پیاژه" در کتابهای " مبنای هوش درکودک 11 " و " ساختمان واقعیت
درکودک 12 " و " بازی، تقلید و خواب دیده ها 13 " ترسیم گردیده اند .
* * * * *
می دانیم که از نظر "پیاژه" ، هوش اساساً دارای ماهیت عملیاتی است .کنش هوش ، اثر گذاردن در
مواد?ی است که دربارة آنها به عمل می پردازد، بسیج کردن وتغییر دادن آنهاست چه برای شناختن
اشیاء باید آنها را تجزیه و از نو ترکیب کرد.
در بررسی هوش به اعتباری دو دورة بزرگ را از یکدیگر متمایز می سازند :دورة قبل و دورة بعد از
تشکیل کنش رمزی ( یا نمادی ). کنش رمزی یا نمادی بین 16 و 20 ماهگی به ظهور می رسد . دورة
اول دوره ای است که "پیاژه" آن را دورة هوش حسی – حرکتی می نامد . هوش حسی – حرکتی
ظرفیت حل مسائل براساس فعالیتهایی است که در آنها به خصوص ادراک ، بازخوردهای بدنی ( تنود )
و حرکات ، بدون یادآوریهای رمزی ( قبل از پدید آیی تکلم ) به کار می افتند .در این دوره ای که
حسی –حرکتی نام دارد کودک متدرجاً اشیاء را با اعمال در رابطه می گذارد و در این روابط ، هدفها
را از وسایل متمایز می سازد ، و با اعمال عمدی و به کار بستن روشهای استنباطی متوجه نت ایج به دست
آمده می گردد .
در توصیف مراحلی که کودک در این راه طی می کند ، دربارة مهمترین جنبه های سازشهای حسی –
حرکتی تأکید شده است . این جنبه ها عبارتند از : در رابطه گذاردن عناصری که کودک دربارة آنها
7- M . Woodward
8- D. Stern
9-S.K.Escalona
10- H.H.Corman
11- The origins of intelligence in the child
12- The construction of reality in the child
13 -Play ,dreams and imitation in childhood
گروه روان بنیان
4
به عمل می پردازد ( تمایز بین وسیله و هدف)، هماهنگی روان بنه ها ( جستجوی نتیجه ای که باید به
دست آید ) ، هشیارشدن نسبت به جهت عمل یا تمایل ( تعمد در عمل ). البته این هشیاری خود تابع
اعمال واسطه ای است که برای تحقق عمل اصلی ضرورت پیدا کرده اند .
در ترسیم مراحل ، دو مرحل? اول که نشان دهندة آغاز هوش حسی – حرکتی هستند ، فقط به منظور
یادآوری ذکر می شوند . آزمونهائی که این دو مرحله را ترسیم می نمایند در این مقیاس وجود ندارد
چه کاربرد آنها از مرحل? سوم آغاز می شود ؛ یعنی از زمانی که کودک به هماهنگی دیدن و گرفتن
درحد کافی نایل آمده ،مقدمات نشستن کامل برای او فراهم شده است و بدین ترتیب می توان محرکها
را در موقعیتهای یکسان به او ارائه کرد.
-2 مراحل تحول هوش حسی – حرکتی از تولد تا تقریباً " دوسالگی "
مرحل? اول : سازشهای حسی – حرکتی ابتدایی
این مرحله، مرحل? تمرین بازتابهاست . در واقع با آنکه بازتاب در نهایت? کمال به صورت ارثی استقرار
یافته است، معذلک برای سازش یافتن تا حدی نی از به تمرین دارد . عمل برونسازیِ واقعیت جهان
خارج متدرجاً صورت می گیرد ؛ مثلاً طرز کار مکیدن در نوزاد، در آغاز رسا نیست، و فقط یک
تمرین کم و بیش ممتد برحسب آزمودنی ، موجبات یک کنش وری سازش یافت? این بازتاب را فراهم
خواهد ساخت . آن وقت است که می توان فهمید که برونسازی در حکم پیشرفتهایی است که در
کودک ، در جهت مداومت در جستجوی سر پستان به هنگام شیر خوردن ، حاصل شده اند . وقتی
بازتاب بدین گونه استقرار یافت ، به سرعت به تحکیم خود می پردازد تا بتواند به کنش وری خود بهتر
ادامه دهد .
نوعی فرآیند د?و?رانی با کنش وری بازتاب همراه است.بدین ترتیب ، بازتابهای نوزاد ، که دارای اهمیت
خاصی برای آیندة اوهستند،اندک اندک یا تمرینهای کنشی تحکیم می یابند . این مرحله از بدو تولد تا
تقریباً شش هفته ادامه دارد
("پیاژه" مکرر تأکید کرده است که هر بار که سنی را برای ظهور یا پایان یک مرحله ذکر می کند ،
این سن کاملاً به عنوان سنی تقریبی است ). استفادة تدریجی از بازتابها به کسب نخستین عادات منتهی
می گردد . با ظهور این عادات کودک وارد مرحل?، دوم می شود.
